Ośrodek Praktyk Teatralnych „Gardzienice”
Galeria Gardzienice
Wydział Biologii i Biotechnologii oraz Instytut Nauk Biologicznych UMCS
mają zaszczyt zaprosić na wernisaż wystawy:
Wartość, która nie przemija – flora w pastelowych grafikach Konstantego Prószyńskiego
Wernisaż wystawy będzie miał miejsce 23 lutego 2023 r., o godz. 18.00
Galeria Gardzienice przy ul. Grodzka 5a w Lublinie.
Kurator wystawy: Zuzanna Zubek-Gańska
Koordynacja ze strony Wydziału Biologii i Biotechnologii oraz Instytutu Nauk Biologicznych UMCS: prof. dr hab. Wiesław Mułenko, dr Monika Kozłowska
Aranżacja światła: Włodzimierz Janowski
Wystawa będzie czynna do 27 marca 2023 r.
Wstęp na wernisaż wystawy i wystawę jest bezpłatny i nie wymaga zapisów.
„Konstanty Hektor Prószyński urodził się 27 grudnia 1859 r. w majątku Ustroń, należącym do Guberni Mińskiej w Cesarstwie Rosyjskim. Zmarł 26 sierpnia 1936 r. w Wilnie. Posiadał sześcioro dzieci, czterech synów i dwie córki. Synowie także byli uzdolnieni artystycznie. Syn Jarosław był malarzem, uczniem Leona Wyczółkowskiego, Wojciecha Kossaka i Jacka Malczewskiego, natomiast syn Kazimierz był architektem wnętrz, projektantem mebli, a jednocześnie publicystą. Konstanty Prószyński ukończył 7 klas w IV gimnazjum w Warszawie, a świadectwo dojrzałości uzyskał jako ekstern w gimnazjum w Kaliszu (1878). Ukończył też 4 semestry na studiach przyrodniczych na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim. Nie uzyskał jednak żadnych stopni naukowych. Od 1880 zarządzał rozległymi (1726 ha) dobrami rodzinnymi Mińszczyźnie, na obszarze pomiędzy Stołpcami i Derewną (obecnie Białoruś), których stolicą jest Mińsk (wówczas zwany Mińskim Litewskim). W latach 1917-1918 uczył w polskiej szkole w Mińsku, natomiast w 1919 roku nominowany został na inspektora szkół powiatu nowogrodzkiego, pełniąc też obowiązki inspektora szkolnego w powiecie wileńskim. W 1919 roku objął stanowisko głównego ogrodnika tworzącego się Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, a w 1920 roku otrzymał oficjalną nominację na głównego inspektora tegoż Ogrodu, którą to funkcję pełnił do czasu przejścia na emeryturę w 1936 roku. W czasie pracy K. Prószyński odbył kilka podróży naukowych, w tym do Zakopanego (1907, wówczas Galicja), a następnie do Finlandii i Szwecji (1922). Konstanty Prószyński był specjalistą w zakresie mykologii oraz botaniki. Opublikował trzy prace naukowe, w tym dwie o grzybach oraz jedną o roślinach. Wymienił w nich wiele gatunków nowych dla flory Polski, ale opisał także gatunki nowe dla nauki (2 gatunki roślin oraz 6 gatunków grzybów). Niektóre z tych nazw uznawane są do chwili obecnej. Przez 12 lat był także współautorem spisów nasion oferowanych do wymiany, wydawanych przez Ogród Botaniczny Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Pomimo że nie posiadał tytułu naukowego, jego ogromna wiedza mykologiczna i botaniczna była doceniana przez specjalistów – był formalnie zatwierdzonym współpracownikiem Komisji Fizjograficznej Akademii Umiejętności (później PAU, Polska Akademia Umiejętności), która finansowała mu badania grzybów okolic Trok oraz Puszczy Białowieskiej.
Konstanty Prószyński był doskonałym dydaktykiem, organizatorem oraz kolekcjonerem. Ucząc łaciny i historii w polskich szkołach średnich w Mińsku oraz pełniąc funkcję inspektora założył ok. 50 szkół oraz jedno gimnazjum. Z kolei na stanowisku inspektora Ogrodu Botanicznego, pomimo ogromnych trudności zorganizował i rozwinął szereg interesujących kolekcji roślin tworząc wiele działów, m.in. roślin gruntowych, drzew i krzewów, roślin wydmowych, wodnych, torfowiskowych, górskich, egzotycznych. W latach 1926/1927 Ogród posiadał łącznie ponad 2 000 gatunków roślin zielnych, drzew i krzewów. Prószyński był także doskonałym rysownikiem o ponadprzeciętnych zdolnościach plastycznych. Dla Zakładu Systematyki Roślin Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie wykonał ok.
600 barwnych tablic dydaktycznych. Przygotował także szczegółowe i obszerne opracowanie znalezionych przez siebie licznych gatunków grzybów, a także wykonany własnoręcznie atlas grzybów składający się z kilku tysięcy barwnych tablic. Niestety, znaczne koszty druku nie pozwoliły na ich publikację, a po śmierci Prószyńskiego zbiór ten uległ rozproszeniu. Większość pozostała na Uniwersytecie w Wilnie, część znalazła się w polskich antykwariatach, ale też w innych krajach europejskich, wzbogacając prywatne kolekcje.
Wykonał także ATLAS ROŚLIN KWIATOWYCH rysowanych z natury, złożony z wieluset tablic akwarelowych. Częścią tej właśnie kolekcji zaopiekował się Profesor Piotr Wiśniewski, który wracając do Polski po zakończeniu drugiej wojny światowej przywiózł ze sobą ok. 300 tablic roślin, które złożył w tworzącym się wówczas zielniku UMCS. Nie jest to zbiór kompletny.
Kilkadziesiąt tablic znajduje się w zbiorach ogrodu botanicznego w Wilnie, natomiast kilkaset w herbarium
Uniwersytetu Wileńskiego. Każda tablica, o wymiarach 50 x 33 cm, posiada swój numer identyfikacyjny oraz opatrzona jest pieczęcią „Gimnazjum Państwowego im. J. Lelewela w Wilnie”. Przy każdej roślinie podano łacińską nazwę gatunkową oraz miejsce występowania. Przy części roślin podano również nazwy synonimiczne.
Konstanty Prószyński był doskonałym dokumentalistą, którego interesowała flora Wileńszczyzny, bez względu na to, gdzie rośliny rosły, jaką miały wartość dla środowiska, czy też użyteczność dla człowieka – na tym polega ogromna merytoryczna wartość jego prac. Prószyński rysował wszystkie spotykane gatunki roślin – dziko rosnące i hodowane, rzadkie i pospolite, zielne i drzewiaste. Są one malowane z ogromną starannością oraz dbałością o szczegóły, pozwalające na odróżnienie od siebie poszczególnych gatunków. Ponadto, gatunki spokrewnione ze sobą często umieszczane są obok siebie, aby łatwiej było je porównywać i identyfikować. W ten sposób przedstawione są m.in. fiołki (rodzaj Viola), pięciorniki (Potentilla), gruszyczki (Pyrola), starce (Senecio), jeżyny (Rubus), sasanki (Pulsatilla), czy też podobne gatunki traw. W większości kolekcji, na jednej tablicy znajdujemy z reguły kilka gatunków roślin. Pojedyncze gatunki rysowane były stosunkowo rzadko – były to albo rośliny wyjątkowo urokliwe (np. lilie wodne), albo dość duże i o skomplikowanej morfologii (np. dzięgiel Angelica; smotrawa Telekia, lepiężnik Petasites). W wielu przypadkach pokazane zostały zarówno organy nadziemne, jak i też podziemne lub rosnące pod wodą. W niektórych przypadkach przedstawiano w szczegółach budowę morfologiczną lub anatomiczną organów (korzeni, kłączy, bulw, łodyg, kwiatów, liści). Wyeksponowano elementy charakterystyczne gatunków, np. pochwy liściowe, nerwację liści, ciernie, kolce, włoski (kutner) i wiele innych. Przy części roślin pokazane zostały charakterystyczne elementy ich rozwoju biologicznego, począwszy od nasion, poprzez części wegetatywne, skończywszy na kwiatach i owocach. Jest to więc pełne kompendium wiedzy botanicznej badanego obszaru. Wskazuje jednocześnie na doskonałą znajomość roślin przez K. Prószyńskiego, tak ważną z punktu widzenia opisu flory badanych obszarów.”
fragment tekstu: prof. dr hab. Wiesław Mułenko.